Khu di tích lịch sử văn hóa Đền – Chùa làng Thọ Vực xã Xuân Phong:

   Cách đây 553 năm, năm 1470 dưới triều Lê niên hiệu Hồng Đức, Hai vị Đức Ông quê ở Hà Đông (Ông Cầm Đệ Nhất và Ông Cầm Đệ Nhị) được nhà Vua ban lộc dẫn người của 6 dòng họ quê ông là: Nguyễn Phạm Vũ Lê Đinh Đặng đến đây lập ấp với ông tổ của các làng: Thanh Trà – Trà Khê – Vạn Lộc lập thành xã Hoành Vực. Đời Tự Đức thứ 36 đổi tên là Thọ Vực. Họ Đinh ở phía Bắc, họ Vũ ở phía Tây, họ Đặng ở phía Đông, họ Lê ở phía Nam, họ Nguyễn và họ Phạm ở giữa làng. Đất làng Vực còn trải dài qua xóm Ghềnh (phía Tây xóm 15) ra tận làng Nhân Thọ ( Trại Vực) Họ Lê đã định cư ở đây từ thủa ban đầu, sau họ Nguyễn, họ Phạm, họ Vũ tách ra nhiều họ. Đất lành chim đậu họ Trần, họ Đỗ, họ Đoàn đến nhập cư, nay có 21 họ.

    Đền Thọ Vực được xây cất từ xa xưa. Đến năm 1848 niên hiệu Tự Đức có làm to cao lên, năm 1861 tạc 3 pho tượng Thần. Năm 1874 người làng góp tiền xây dựng hoàn chỉnh ngôi đền làm bằng gỗ Lim lợp ngói Nam, khoảng một năm thì xong chi phí có tới 7 – 8 ngàn lẻ quan tiền. Cụ Trịnh Thị Hoa dâu họ Phạm cúng tiến 2 kiệu tiền kẽm. Ngày 15 tháng 3 niên hiệu Hàm Nghi (1885) làng đã để ruộng ở xứ Tiên Thổ gồm 4 mẫu 1 sào 7 thước 3 tấc để nhang đăng và tổ chức lễ hội. Đầu thế kỷ 20 được xây dựng lại to cao như ngày nay, chất liệu gạch ngói bê tông đã hoàn thành vào năm 1924 do cụ Hàn Hiệt thiết kế và thi công

    Chùa Thọ Vực được xây dựng và hoàn thành vào tháng 3 năm 1724 niên hiệu Bảo Thái. Cũng sang đầu thế kỷ 20 Hòa thượng Thích Tâm Tín đã quyên góp tiền xây lại cao to như ngày nay. Riêng Tam quan trong trận bão 24 tháng 6 năm Kỷ Tỵ (1929) bị đổ, Hòa thượng đã xây lên 3 tầng.

    Đền Chùa Thọ Vực là một quần thể di tích quy mô thiết kế theo phong cách cổ, các họa tiết, các văn bia, câu đối và các phù điêu cổ kính. Đặc biệt nơi đây còn giữ được nhiều đồ thờ, tượng pháp có giá trị nghệ thuật cao làm bằng chất liệu Gỗ, Đồng, Gang mà ít nơi còn bảo lưu được. Đền Chùa Thọ Vực là một di sản văn hóa của Làng.

    Đền thờ Năm vị Thánh thần những người có công ngăn trừ tại họa, khai thiên lập địa, tiếng thiêng hiển hách. Khám phía Tây thờ Nam Hải Đại Vương (Thục phán An Dương Vương thứ 18) và Thánh Chân Thái Chưỡng Phu Nhân (Đệ Tam Cung Phi) Người là một Vũ công ở Làng Vạn Lộc. Khám phía Đông thờ Tướng công Đông Hải. Gian giữa bên ngoài chính tẩm thờ Hai vị Thành Hoàng Làng. Đền làng rất thiêng, đúng như bức đại tự phía trước đề: Thượng Đẳng Linh Từ. Dịch: Đền thiêng thờ các vị Thần tối cao có danh tiếng.

    Đặc biệt trong cuộc cách mạng giải phóng dân tộc thời kỳ tiền khởi nghĩa Đền Chùa làng Thọ Vực là nơi hội họp, hoạt động của các tổ chức Cộng sản. Trong cuộc khánh chiến chống Pháp, Ủy ban kháng chiến hành chính đã tổ chức nhiều cuộc họp chỉ đạo cuộc kháng chiến của nhân dân Vạn Thọ Trà; cũng là nơi tập bắn súng, ném lựu đạn của Du kích làng; Nơi ẩn náu của các cán bộ trong các trận càn. Cụ Vũ Viết Mão cán bộ lão thành quê ở Xuân Đài (năm 1995) đang nghỉ hưu tạ.

    Cứ mỗi độ Xuân về nhân dân làng Thọ Vực xã Xuân Phong lại mở Lễ hội Xuân truyền thống Đền – Chùa làng Thọ Vực để duy trì, gìn giữ truyền thống tốt đẹp của quê hương.

    Nhiều năm qua việc tổ chức lễ hội có sự ủng hộ nhiệt tình, trách nhiệm của các cụ, các ông, các bà, các thế hệ người làng Thọ Vực và những người đi xa quê, cùng quý khách thập phương đến ngày lễ hội vẫn về - có tình cảm sâu sắc với lễ hội. Lễ hội truyền thống Đền – Chùa làng Thọ Vực đã tổ chức trong 03 ngày 04, 05, 06 tháng 02 năm 2023 (Tức ngày 14, 15 và 16 tháng Giêng năm Quý Mão) đảm bảo an toàn, đoàn kết, lành mạnh, trang nghiêm, trọng thể và tiết kiệm.

Một số hình ảnh tại Lễ hội truyền thống Đền – Chùa làng Thọ Vực.